مروری بر کتاب «جزیره سرگردانی» نوشته سیمین دانشور
سرگردانی یک عاشقانه
فاطمه آرامی:
"به کجا آمدهام، آمدنم بهر چه بود؟ به کجا میروم آخر؟" این پرسش بنیادین، درون مایه اصلی این رمان عاشقانه-سیاسی است. رمانی که فضای سرگردانی نسل جوان را در ابعاد مختلف زندگی ترسیم میکند. «سیمین دانشور» نخستین بانوی داستاننویس حرفهای ایران است. زنی که در جریانات سیاسی - اجتماعی زمانه خود نیز حضور داشته و نسبت به آنها بی تفاوت نبوده است. دانشور نگاه مخصوص به خود را در مورد زن ایرانی دارد که در آثارش از قبیل «سو و شون» منعکس شده است. ماحصل این نگاه به بانوان، مسائل سیاسی- اجتماعی موجود در آن زمانه و بحران هویت جوانان، کتاب «جزیره سرگردانی» است.
سیمین دانشور در این کتاب میکوشد مسیرهای موجود را برای مخاطبین خود بازنمایی کند. فضای داستان در قبل از انقلاب میگذرد. از نکات جالبی که در این کتاب به چشم میخورد حضور برخی شخصیتهای واقعی در رمان است. از جمله خود سیمین دانشور که نقش نسبتا پررنگی در داستان دارد و صد البته «جلال آل احمد».
داستان «جزیره سرگردانی» حول محور دختری به نام هستی روی میدهد که پدرش، حسین نوریان را در فاصله میان ۲۳ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که روبروی مجلس کشته میشود از دست میدهد. «هستی نوریان» درگیر سردرگمیهای خود برای تشخیص مسیر درست در ابعاد مختلف زندگی خود است. او در این مسیر با دو محبوب رو به رو میشود که هر کدام نماد یک نوع تفکر هستند. یکی بیشتر تمایلات چپ و روشنفکری سیاسی دارد و دیگری به مهدویت انقلابی معتقد است و گرایشات مذهبی دارد. هسته مرکزی، سرگردانی هستی، شخصیت اصلی داستان، در برزخ سنت و مدرنیته، اعتقادات متضاد، و انتخابهای فکری و عاطفی است. هستی نماد نسل جوان ایرانی در مواجهه با تضادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه آن دوران است.
کتاب دارای شخصیتپردازی و فضاسازی مستحکمی است. طوری که بدون خواندن نام شخصیت به احتمال زیاد میتوانید حدس بزنید چه شخصی دارد این حرف را میزند. گویا نام گذاری شخصیتها هم بصورت تصادفی نیست و طوری انتخاب شده تا بیشتر نشاندهنده ویژگی شخصیت باشد. البته زاویه دید عمدتاً از ذهن هستی است، اما در ادامه دچار تحول میشود و در هم ریختگی زمانبندی (روایت غیرخطی) نیز به نمایش «عدم قطعیت» در مسائل اجتماعی و فکری کمک میکند. نکته جالبی که در این کتاب به نظرم آمد این بود که کتاب پاسخی به پرسشها نمیدهد و با بازنمایی تفکرات موجود، مخاطب را تشویق به فکر کردن میکند.
سیر داستان اما کمی کند است و گاهی بیش از حد درونی و فلسفی میشود. اگر به دنبال یک روایت با کشش بالا، فراز و فرود زیاد و سیر داستانی سریع باشید، ممکن است این جزیره سرگردانی چیزی نباشد که به دنبال آن میگردید. این کتاب توانست مخاطب بیش از پیش با تفکرات رایج در دهه 40 ایران و معضل سرگشتگی جوانان در آن برهه زمانی آشنا کند. معضل ارادت ویژه به غرب در آن دوره هم، نکتهایی ست که لاجرم فکر شخص را درگیر میکند. این رمان تلاشی است برای بازخوانی مسائل اجتماعی و فرهنگی نسل انقلاب و بررسی نیروهای فکری آن دوران. اگرچه برخی منتقدان نسبت به ساختار و عمقبخشی شخصیت اصلی نقدهایی وارد کردهاند، اما «جزیره سرگردانی» به دلیل طرح شجاعانه مسائل اجتماعی و سیاسی زمانه و کوشش برای ترسیم سیمای یک زن در متن تحولات تاریخی، اثری قابل تأمل و مهم در کارنامه دانشور و ادبیات داستانی معاصر ایران محسوب میشود.
این اثر خانم دانشور، تا حدی فضای فرهیختگانی دارد و چندان درگیر قشر کوچه و بازار نیست. انتقادات سیاسی زیادی نیز در کتاب به شیوههای حکومتداری قبل از انقلاب، وارد شده است و البته دارای فضایی نسبتا زنانه است.
مطالعه این کتاب را به افرادی توصیه میکنم که به فضای قبل از انقلاب اسلامی، شیوههای مختلف تفکر و داستانهای فلسفی علاقهمندند.
