ریشه‌شناسی دیس و دیس‌بک در تاریخ ادبیات ایران
سحر فتحی:
هرجای تاریخ حرف کل‌کل کردن باشد، نام ایرانی‌ها در رتبه اول می‌درخشد. از کل‌کل درباره محبوبیت تیم‌های قرمز و آبی فوتبال، تا بهتر بودن مزه خورش کرفس یا قورمه سبزی، همه‌اش کار ایرانی‌هاست! اصلا در تاریخ روایت شده که دعوای دو دسته افراد در دنیا، زیر سر ما بوده؛ یعنی به جای هر ویژگی که از ایرانی‌ها سلب شده، بنیان‌گذاری کل‌کل‌ها در انحصار خودشان باقی مانده است! در تاریخ آمده که نمک پِرسن‌ها و شکر پِرسن‌ها اصالتا ایرانی بودند و در یک مهمانی به صرف حلیم، پای این کل‌کل تاریخی را به دنیا باز کردند. خلاصه اینجور ملتی بودیم ما.
از چنین پیشینه‌ای بر می‌آید که برای مسائل کلان‌تر جامعه هم از بحث و جدل کوتاه نیایند و طرفین موضوع، استدلال‌های خودشان را مطرح کنند. حتی بعضی‌ها پا را فراتر گذاشتند و بحث را به ادبیات مکتوب و نوشتن کتاب کشاندند! یعنی در تاریخ ادبیات کشور ما دو کتاب در یک زمان نوشته شده‌اند که هردو همدیگر را نقض می‌کردند و به چالش می‌کشیدند. حالا این دو کتاب درباره چه موضوعی باشد، خوب است؟! بله، همان کل‌کل همیشگی بین زنان و مردان درباره اینکه کدام یکی نسبت به دیگری بهتر یا بدتر است!
اگر اهل خواندن کتاب‌هایی با چاشنی طنز و نگاهی نقادانه به روابط زن و مرد در تاریخ ایران هستید، «معایب الرجال» نوشته بی‌بی‌خانم استرآبادی یکی از آن آثار جذابی است که نباید از دست بدهید. این کتاب در پاسخ به رساله‌ای به نام «تأدیب‌النسوان» نوشته شده است. «تأدیب‌النسوان» رساله‌ای است که نویسنده‌ای ناشناس در دوران قاجار به رشته تحریر درآورده و در آن به زنان توصیه می‌کند چگونه رفتار کنند تا رضایت همسران‌شان را جلب نمایند.
بی‌بی‌خانم استرآبادی، از زنان پیشگام در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی آن دوران، با نگارش «معایب الرجال» پاسخی دندان‌شکن به این رساله داده است. او در این کتاب، با زبانی تند و بی‌پروا، به نقد رفتارها و عادات ناپسند مردان می‌پردازد و نشان می‌دهد که اگر قرار بر اصلاح باشد، مردان نیز نیازمند تأدیب و تربیت هستند. این کتاب شامل دو بخش است: بخش نخست پاسخ مستقیم به «تأدیب‌النسوان» و بخش دوم به بررسی معایب مردان اختصاص دارد.
نثر کتاب اصلی پر از کلمات و عبارات عربی است و نویسنده برای روشن کردن منظور خود از شعر، آیات قرآن و احادیث بهره برده است. زبان آن تند و بی‌پروا و به دور از عفت کلام و محافظه‌کاری است. حتی گاهی آنقدر آش شور می‌شود که باید به جای بعضی از جملات کتاب، صدای بوق ممتد پخش شود!.
بی‌بی‌خانم در این کتاب آورده است: «نه هر مردی از هر زنی فزون‌تر است و نه هر زنی از هر مردی فروتر». او معتقد است که صفات خوب و بد در هر دو جنس وجود دارد و اگر قرار بر تربیت باشد، همه باید تربیت شوند.
اگر به دنبال کتابی هستید که با زبانی طنز و نگاهی نقادانه به مسائل اجتماعی و فرهنگی دوران قاجار بپردازد و در عین حال شما را با قلم شیوا و جسور یکی از زنان پیشگام آن دوره آشنا کند، «معایب الرجال» انتخابی عالی است. اما یک مشکل اساسی وجود دارد؛ اگر عربی‌تان ضعیف باشد یا حتی فارسی‌تان هم خیلی قوی نباشد، بخش‌هایی از کتاب را از دست می‌دهید! اینجاست که هنر بازنویسی به کمکتان می‌آید.
نشر میخ به تازگی کتابی روانه بازار کرده است که نمونه یک بازنویسی قوی است. کتاب «کل‌کل قجری» هر دو کتاب معایب الرجال و تادیب النسوان را به زبان ساده و قابل درک، بازنویسی کرده و اصطلاحات آن را توضیح داده. البته نویسنده این کتاب به همینجا هم بسنده نکرده و به نظرش شوخی‌های دو کتاب قدیمی کافی نبوده! برای همین در پایان هر بخش خودش هم شوخی‌های بیشتری به آن اضافه کرده و مثل یک ناظر بی‌طرف، استدلال‌های هر نویسنده را نقد کرده است.
کل‌کل قجری روایت‌گر یک کل‌کل تاریخی و طنزآمیز است که همیشه بین جمع‌های مختلف، مورد بحث بوده. این کل‌کل هم در تاریخ جریان‌ساز جنبش‌های بزرگی بوده و حتی خیلی وقت‌ها کار را به جاهای باریک کشانده! همین موضوع باعث می‌شود نتوانید از کنار این کتاب خنده‌دار، به سادگی بگذرید. این کتاب را نشر میخ در 170 صفحه چاپ کرده است. در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:
«دیس کردن: جواب یک شاعر دیگر را با شعر دادن، جدل کردن موزون؛ ترانه یا شعری است که هدف اصلی آن حمله لفظی به شخصی دیگر، معمولاً یک هنرمند دیگر است. شعر دیس غالباً نتیجه اختلاف و نزاع موجود میان دو نفر است.
در شروع مطلب، شاهد بزرگترین دیس تاریخ بشر هستیم؛ به شکلی که نویسنده کتاب اول به‌طور کامل ناک اوت شده و از صحنه رقابت حذف شد! بی‌بی‌خانم به عنوان عروس مجلس بانوان، با اختلاف رای بالا برنده این دور از رقابت‌ها شناخته شد.
در این بخش بی‌بی‌خانم پای همه شعرا و تمام احادیث مربوط را هم وسط کشید تا بد بودن مردان را به نحو احسن ثابت کند! این بخش فقط یک پیام داشت که کاملا واضح به گوش همه رسید: مرد خوب مرد مِرده است!
به مرور در فصول آینده، بی‌بی خانم پرده از چهره واقعی آقایان برداشته و دنیایی را از حیله آنان نجات می‌دهد.»
+از سایت: انتشارات میخ
